آشنایی با حبابهای اقتصادی -بخش دوم-
در بخش اول این مطلب از پدیده تبار به معرفی انواع حبابهای اقتصادی و شرایطی که موجب ایجاد اینگونه حبابها می‌گردد، پرداختیم. در این بخش با معرفی اولين حبابهای مشهور تاريخ تلاش می‌کنیم تا به شما در یافتن پاسخی به اين سئوال که آيا حبابها دیگر اصلاً وجود خارجی دارند کمک کنیم.
حباب گل لاله
عموماً سفته‌بازی در پياز گل لاله در قرن 17 در هلند را مثال كلاسيك ایجاد حباب در اثر «تفکر گله ای» به شمار مي‌‌‌آورند. در سال 1593 پيازهای گل لاله به هلند رسيدند و متعاقباً در خانواده‌های سرآمد و برگزيده رواج پیدا کردند. تعدادی از اين پيازها، به ويروسی به نام موزائيک آلوده بودند. این نام به خاطر چينش موزائيك مانند و جالب رنگ‌ها بر روی گل‌های آلوده به اين ويروس، انتخاب شده بود. اين پيازهای كمياب، به زودی به نمادی برای نفوذ صاحبان آنها و به ابزاری برای سفته‌بازی تبديل شدند.
در 1625، يك نوع بسيار نادر از پيازهای آلوده به نام سمپرآگوستوس به قيمت دوهزار گيلدر (معادل 23هزار دلار سال 2003) به فروش رسيدند. مي‌‌‌دانیم که در سال 1627 حداقل يكی از اين پيازهای گل لاله، به قيمتی برابر با 000/70 دلار امروزی فروخته شد. اين افزايش در ارزش سمپرآگوستوس ادامه يافت تا اين كه در اوايل سال 1637 قیمت پیازهای گل لاله به قيمتي حداكثر برابر با 10درصد ارزش ماكزيمم خود کاهش یافت.
افزايش و كاهش چشمگير قيمت سمپرآگوستوس و سودها و ضررهای ناشی از آن، نشانگر وجود يك حباب كلاسيک است. با اين وجود اقتصاددانی به نام پيتر گاربر، شواهد فراوانی را دال بر آنكه «جنون گل لاله» به ایجاد حباب منجر نشده است، ارائه كرده است.
وی اعتقاد دارد كه این پویایی قیمت پیازهای نادر حتی امروزه نیز امری عادی است. بايد اين نكته را متذكر شد كه ویروس موزائيک نمی‌توانست به گونه‌ای سيستماتيك در انواع عادی اين پيازها وارد شود. تنها راه برای كشت و پرورش سمپر آگوستوس پر ارزش، توليد آن از طريق پيوند زدن جوانه كناری يك نوع پياز آلوده بود. همان گونه كه ارزش بنیادی اوراق قرضه شامل جريان سودهای انتظاری آن می‌شود، ارزش بنیادی سمپرآگوستوس نيز شامل جريان انتظاری توليد مثل اینگونه نادر میشد. با قرار گرفتن اين پيازهای كمياب در دسترس مردم، محبوبيت روزافزون آنها به همراه عرضه محدودشان، سبب بالا رفتن قیمت‌‌ها شد.
در واقع قيمت‌ها توسط بورس‌بازهايی كه
اميدوار بودند با كشت انواع با ارزش گل لاله به سود برسند افزايش يافت. اما كشت
پيازها، عرضه آن را افزايش داده و از كميابی آنها كاست و بنابراين باعث کاهش قیمت
این پیازها شد. احتمالاً كاهش رواج گل لاله نیز اين روند نزولی در قيمت پيازها را
شتاب بخشيد. جالب است كه در سال 1987 مقداری اندک از نمونه پيازهای سوسن در يك
حراج گل در هلند، با قيمتی معادل بيش از 900هزار دلار سال 2003 به فروش رسيد. ولی
در زمان كاهش قيمت‌ها، جوانه‌های آنها با قيمتی برابر با جزئی كوچك از اين مقدار
به فروش رفتند. با اين وجود، كسی به «جنون گل سوسن» اشاره نمی‌كند.
حبابهای می‌سی‌سی‌پی و دريای جنوب
در سال 1717 جان لاو، شركت Compagnie d’Occident را در لوییزانا تشکیل داد تا انحصارهای تجاری دولت فرانسه در پوست سگ‌‌‌های آبی را در دست بگیرد.
اين شركت بعداً و پس از اتفاقاتی از جمله ادغام با بانك رويال فرانسه، به Compagine des Indies تغيير نام داد. سکه‌‌هایی که بانك رويال فرانسه ضرب می‌‌‌کرد توسط پادشاه فرانسه ضمانت میشد.
اين شركت، نهايتاً مجوز جمع‌آوری همه ماليات‌ها و ضرب سكه‌های جديد را كسب كرد و هزينه اين امور را از محل انتشار سهام تأمين می‌‌‌کرد. این سهام با قيمت‌های بالایی به فروش می‌رفتند.
در زمان آغاز به كار شركت، سهام آن به قيمت پانصد ليره به فروش رسيد، اما در اكتبر 1720 و پس از گسترش یافتن شركت، این سهام با قيمتی نزدیک به ده هزار ليره معامله میشد. با اين حال، در سپتامبر 1721، سهام شركت به ميزان اوليه خود يعنی به پانصد ليره كاهش پيدا كرد.
در همين زمان در انگلستان نیز شركت دریای جنوب كه تنها دارايی قابل توجه آن، انحصار در تجارت با مستعمرات اسپانيا در آمريكای جنوبی بود، طرح‌های توسعه خود را آغاز كرد. اهداف اين شركت به خوبی اهداف همتای فرانسوی‌اش تعريف نشده بود، اما توانست از طريق پرداخت رشوه و بخشیدن سخاوتمندانه سهام حمايت گسترده پارلمان را كسب كند. سهام این شرکت در ژانويه 1720، به قيمت 120 پوند به فروش می‌رسيد. تا اینکه در ژوئن همان سال و پس از انتشار يک سری اوراق بهادار جديد، قیمت سهام این شرکت به 1000 پوند افزايش پيدا كرد. اما در ماه اكتبر قيمت سهام آن به 290 پوند كاهش يافت.
اما آيا می‌‌‌توان گفت که سهامداران اين دو شركت عامل ايجاد حباب بوده‌اند؟
پيتر گاربر توضيحات مفصلی را ارائه كرده تا نشان دهد كه شايد اين اصول بازار و نه بورس‌بازی غيرعقلانی يا پويايی‌های حباب عقلانی بوده كه اين تغييرات قيمتی را به وجود آوردند. دو شركت فوق به منظور تأمين سرمايه، کار خود را با استقراض از دولت در عوض دادن سهام آغاز كردند. این امر سبب شد که دولت‌های متبوع اين دو شركت با نرخ بهره پایین به آنها وام دهد. به علاوه، این دولت‌ها حمايت و امتيازهای آشكار و غيرمعمولی را برای این دو شرکت قائل بودند.
اعتماد به توانايی هر يک از اين دو شركت برای رشد و سودآوری، به خوبی حداكثر قيمت سهام آنها را بر اساس اصول بازار توجيه می‌كند.
كاهش قيمت سهام شرکت دریای جنوب، در ژوئن 1720 و زمانی آغاز شد که قانون حباب توسط پارلمان به تصویب رسید. هدف از تصويب اين قانون، محدود ساختن گسترش رقبای این شركت بود. اين قانون، باعث شد که ارزش سهام رقبا کاهش یابداز آن جا که سهامداران شرکت‌‌‌های رقیب بخشی از سهامشان را از طریق استقراض خریداری کرده بودند، به دنبال افت قیمت‌‌ها موجی از فروش سهام به منظور فراهم كردن نقدينگی لازم برای پرداخت این بدهی‌‌ها به راه افتاد. در این بین فروش سهام شرکت دریای جنوب هم به شدت افزایش یافت. با ادامه كاهش قيمت‌ها، پارلمان عليه شركت دریای جنوب دست به كار شد و دارايی‌هاي آن را به فروش رساند.
اما سقوط Compagnie des Indes در فرانسه، پيچيده‌تر از اين بود. بسياری از سرمايه‌گذارها، در زمان به حداكثر رسيدن ارزش اين شركت در بازار، تصمیم گرفتند که عایدی سرمايه خود را به طلا كه دارايی ملموس‌تری است، تبدیل کنند.
واضح است كه همان گونه كه امروزه طلای كافی در آمريكا براي پشتيبانی از دلار وجود ندارد، در آن زمان نيز در فرانسه طلای كافي برای برآورده ساختن این تقاضا وجود نداشت.
بانك رويال قيمت سهام اين شركت را در نه‌هزار ليره تثبیت کرد. از سوی دیگر این بانک، سهام این شرکت را با اسکناس‌‌‌های خود مبادله می‌‌‌کرد. بنابراین طی چند ماه، عرضه پول فرانسه به شدت افزايش يافت زيرا اسكناس‌های منتشر شده توسط بانک رويال، قانونی محسوب می‌شدند. پس از آن، يک دوره ابر تورم روی داد و شركت مذکور برای کاهش تورم قيمت سهام خود را در پنج هزار ليره تثبیت کرد. اطمینان در شركت از بين رفت و نهايتاً جان لاو از كار بركنار گرديد.
اين توضيح مختصر نشان می‌‌‌‌دهد كه چگونه فراز و فرودهای اين دو شركت، منجر به رويدادهايی شد که ارزش بنیادی‌‌ای که سرمایه‌گذاران برای سهام‌‌ها در نظر می‌‌‌گرفتند تحت تأثیر قرار گرفت. این تحلیل، بر خلاف فرضیه حبابها است.
تمام این اتفاقات به این دلیل رخ داد که انتظار می‌‌‌رفت این شرکت‌‌ها در بلند مدت رشد خوبی داشته باشند. این دو شرکت حتی شكاک‌ترين سرمايه‌گذاران را نیز قانع کردند که در آینده عملکرد خوبی خواهد داشت. با این حال هر دو در نهایت شکست خوردند.
تشخیص حباب عقلانی، قبل از تشکیل آن اصلا آسان نیست.
هدف اصلی فعاليت‌های جان لاو در بانك رويال، گسترش تجارت فرانسه از طریق افزايش عرضه پول در اين كشور بود. جالب آن که اين همان سياستی است كه يک نسل كامل از اقتصاددانان كينزی دو قرن پس از تشكيل حبابهای می‌سی‌سی‌پی و دريای جنوب از آن حمايت می‌‌‌كردند. با این حال اغلب اقتصاددانان، حتی اقتصاددانانی که به شدت با سیاست‌‌‌های کینزی مخالفند، حاضر نیستند که کینزین‌‌ها را غیر عقلایی بنامند.
مباحث مدرن در زمینه حبابها
هنوز در این رابطه كه آيا حبابها می‌توانند در بازارهای دارايی مدرن وجود پایدار باقی بمانند یا خير، پاسخ مشخصی به دست نیامده است. حتی در رابطه با وجود حبابهای عقلانی يا غيرعقلانی نيز در ميان اقتصاددان‌ها اتفاق نظر وجود ندارد. تلاش برای تمیيز حبابهای غيرعقلانی از حبابهای عقلانی كه ممكن است به واسطه درک منطقی، اما ناقص سرمايه‌گذارها از اصول بازار به وجود آيند نیز به سردرگمی می‌انجامد.
جدیداً تلاش‌‌هایی بر پایه متدهای آماری برای تشخیص حبابها صورت گرفته، اما هیچ کدام از آنها مورد حمایت همه اقتصاددانان نیستند.
نویسنده: سيجي استيمز (استاد اقتصاد دانشگاه ايالتی كاليفرنيا و مشاور ارشد اقتصادی سابق شركتbates white LLC )
منبع: دانشنامه اقتصاد
