یک نظریهء روانشناسی...
که توسط دکتر اریک برن در سال 1950 میلادی ارائه گردید تحلیل رفتار متقابل است. به
لحاظ کاربرد -تحلیل رفتار متقابل- در حل مشکلات احساسی و رفتاری، مورد قبول جامعه روانشناسی قرار
گرفته و تدریجاً در زمینههای مشاوره، روانکاوی، گروه درمانی، مدیریت، جامعهشناسی،
توسعه سازمانی و آموزش، نظریههی جدیدی اریه نموده و گسترش پیدا کرده است.
ابهام و
پیچیدگی در مفاهیم، تخصصی بودن و زمان طولانی درمان در دیگر روشهی روان درمانی
باعث شد تا تحلیل رفتار متقابل با مفاهیم اساسی و واژههی ساده سریعاً جیگزین روشهی
روان درمانی قدیمی گردید. به همین جهت تحلیل رفتار متقابل عمومیت یافته و هر جا که
انسانها حضور داشته و با یکدیگر ایجاد رابطه مینمودند کاربرد عملی پیدا کرد و
ابزاری برای تغییر و حل مشکلات قرارگرفت.
تحلیل رفتار یک مکتب علمی کاربردی میباشد که در آن از
به کار بردن مفاهیم پیچیده اجتناب شده است و نظریات آن به صورتی مطرح شدهاند که
به راحتی ميتوان آنها را مشاهده و تجربه نمود.
در
تحلیل رفتار متقابل نقش محیط و ارتباط اجتماعی از اهمیت فراوانی برخوردار است با
این حال نهایتاً افراد خود مسؤول زندگی و رفتار خود هستند و فرد باید این مسؤولیت
را پذیرا باشد و به نقش خود در زندگی بیشتر از هر عامل دیگری توجه نماید.
تحلیل
رفتار متقابل به روابط و مشکلات درونی شخص و رابطه انسانها با یکدیگر توجه خاصی
دارد و اعتقاد بر این است که اگر افراد با یكدیگر روابط سالم، صمیمانه و صادقانه
داشته باشند و آن را جایگزین روابط مخرب، منفی و تحقیرآمیز نمایند قادر خواهند
بود که از فشارهای روانی خود و دیگران بکاهند و از زندگی لذت بیشتری ببرند.
تحلیل رفتار متقابل در
عین سادگی این توانایی را دارد تا افکار و احساسات پیچیده، سردرگم و پریشان شخص را
سامان بخشد تا فرد با تفکیک و سازماندهی افکار و احساسات، شناخت بهتری از خود به
دست آورد و در نتیجه با آگاهی بیشتر به نقاط ضعف و قدرت خود، رفتارهای سالم و
سازندهای را اختیار نمایند، انسان را توانمند ميسازد که در بحرانهای روحی-
روانی خود قادر به تجزیه و تحلیل مشکل و حل آن باشد. همچنین تحلیل رفتار متقابل
این امکان را فراهم ميآورد که ساختار شخصیت را به صورت نمودارهای شخصیتی ترسیم
نمود، به طوريکه هر فرد آشنا با این روش با دیدن نمودار میتواند به ساختار
شخصیتی و روابط متقابل فردی که نمودار آن ثبت شده پی ببرد.
امروزه متخصصین تحلیل
رفتار متقابل ميتوانند ادعا کنند که با استفاده از روشهای کاربردی و زبان تازهای
که برای روانشناسی ابداع شده دامنه آن به علوم اجتماعی، آموزشی، مدیریت منابع
انسانی، ساختارهای سازمانی، روانکاوی و گروه درمانی کشیده شده است. بدین ترتیب
پویایی نظریهی تحلیل رفتار آن را متمایز از دیگر مکاتب قرار داده است.
اساس نظریه اولیه
تحلیل رفتار متقابل، بر پایه حالتهای شخصیتی ارایه گردیده، اریك برن این حالتهای
شخصیتی را در سه بخش «والد»، «بالغ»و «كودك» معرفی نمود كه شامل نوعی نظام به هم پیوسته فكر كردن،
احساس كردن و رفتار كردن است؛ در مرحله دوم و در تكامل نظریه، تحلیل رفتار متقابل
یعنی رابطه بین افراد مورد توجه و بررسی قرار گرفت و براساس واكنشهای همزمان
روانی و اجتماعی و تبادل رابطههای متقابل طبقه بندی و ارائه گردید.
در مرحله سوم با
مشاهده رابطههای پنهان و دو سطحی در ارتباطهای متقابل، بازيهای روانی كه بین
افراد در جریان است كشف گردید و پیش بینی نتیجه نهایی این گونه بازيهای روانی
مشخص و تعریف شد.
چهارمین مرحله رشد و
تكمیل نظریه تحلیل رفتار متقابل، تحلیل زندگینامه یا نمایشنامه زندگی است كه به
بازيهای روانی مشابهی كه مردم بارها آن را تكرار ميكنند ميپردازد. این طرح كلی،
شیوه زندگی افراد را تعیین مینماید و ساختار نمایشنامه زندگی هر کس را مشخص ميکند.
با دستیابی به نظریه
تحلیل رفتار متقابل ميتوان به شناخت مشكلاتی كه در افراد موجب عدم تعادل در
ساختار شخصیت و ارتباط با دیگران و تكرار بازيهای روانی و نمایشنامه زندگی ميگردد
دست یافت و راه كارهای تغییر و درمان آنها را كشف و ارایه نمود.
درمانگرهای نوگرا در
تحلیل رفتار متقابل، با ارایه نظریهها و روشهای جدید و اقتباس از نظریههای
دیگر، به نوعی مكتب روانی درمانی اقتضایی دست یافتند كه در درمان و تغییر رفتار
بسیار مؤثر و كار آمد بوده است.
اصليترین كاربرد
تحلیل رفتار متقابل در انسانها، ایجاد شناخت رفتاری، احساسی و ذهنی است كه سه
جنبه مهم شخصیت است. با كمك تحلیل رفتار و به منظور كسب معرفت از شخصیت بالقوه و
كشف جایگاه واقعی خویشتن، تغییر در ساختار شخصیتی كاملاً امكان پذیر ميگردد.
در تحلیل رفتار متقابل
هرتغییر رفتاری یا احساسی در مرحله اول با بینش منطقی شروع ميگردد كه در واقع
شناخت مجموعه نقاط ضعف و قوت رفتار، تفكر و یا احساس فرد است و پس از پذیرش منطقی
آن، توسط حالتهای شخصیتی، درك احساسی جهت تغییر نهایی حاصل ميشود. مهمترین
عوامل كمك كننده برای قبول و پذیرش تغییر در نظریه تحلیل رفتار متقابل شفاف بودن،
عامل بودن؛ و انعقاد قرار داد برای تغییر در خویشتن است كه قرار داد توسط خود
درمان جو و یا بین او و درمانگر تعیین ميشود.
منبع: www.njavan.com