بقا و توسعه ی جوامع با پژوهش
چرا بیشتر پژوهش ها در ایران «کاربردی» نیستند؟
به نقل از پدیده تبار و به گزارش خبرگزاری ایرنا- به
باور بسیاری از ناظران، یکی از چالش های مهم فعالیت های پژوهشی در ایران،
غلبه ی نگاه های انتزاعی و غیرکاربردی در این عرصه است؛ مساله یی که باعث
شده بیشتر پژوهش ها در زمینه های مختلف جنبه ی عملیاتی نداشته باشد و جایی
بهتر از قفسه های کتابخانه ها پیدا نکند.
پژوهش امری حیاتی برای بقا و توسعه ی جوامع است و در عصر
کنونی به نقطه‌ای کانونی برای سیاستگذاری و مدیریت توسعه ی کشورها تبدیل
شده است.
پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش و گشودن افق های تازه برای آیندگان است و پژوهشگر فردی است که با استفاده از روش های علمی در صدد رسیدن به شناختی تازه از مسایل و مفاهیم مختلف است. پژوهشگر با نگاهی نقادانه و موشکافانه به اطراف خود می نگرد و برای رفع مشکل های جامعه، بهترین راهکارهای عملی را پیشنهاد می کند.
پژوهشگران در واقع حکم نخبگان فکری جوامع را دارند که راه توسعه و پیشرفت کشورها را هموار می کنند؛ چرا که امر پژوهش دارای نقشی ویژه در برآوردن نیازمندی کشورها در زمینه های مختلف است؛ برای همین مدیریت امر پژوهش و سیاستگذاری در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است.
اما آنچه مطرح شد، نگاهی آرمانی به پژوهش و پژوهشگران است؛ مهمترین پرسش این است که وضعیت پژوهش در ایران تا چه اندازه با تعریف های آرمانی و مطلوب نزدیک است؟
به باور بسیاری از ناظران یکی از چالش های مهم پژوهش در ایران پررنگ بودن نگاه انتزاعی و غیرکاربردی در این عرصه است؛ مساله یی که باعث می شود بیشتر پژوهش ها جنبه ی عملیاتی و مفید نداشته باشد.
***ارتباط آزادی بیان و توسعه پژوهش های کاربردی
«احد فرامرز قراملکی» استاد فلسفه و حکمت اسلامی در پاسخ به این که چرا حوزه ی پژوهش به ویژه در علوم انسانی بیشتر به صورت نظری باقی مانده و چندان کاربردی نشده است، گفت: مساله دارای زمینه های مختلفی است، اما این که تا چه میزان پژوهش ها کاربردی شده و اثربخشی داشته اند، خود نیاز به پژوهش جدی دارد. در این زمینه تا پژوهش دقیقی صورت نگیرد، نمی توانیم آن را تحلیل کنیم.
وی با اشاره به این جمله از «اخوان الصفا» در آغاز کتاب «ریاضی» که «فلسفه، آغازش دوستداری دانش، میانه اش کشف حقایق و انجامش مطابقت کردار و گفتار با دانش است»، گفت: به نظر می رسد، جمله ی سومی که اخوان الصفا به کار می برد به یک گره کور در حوزه ی پژوهش های علوم انسانی در جامعه اشاره دارد. این که گفتار و کردار در عرصه ی سیاستگذاری، مدیریت و اجرا در زمینه های علوم انسانی تا چه اندازه یی مطابق پژوهش های علوم انسانی است باید تحلیل کرد.
استاد فلسفه ی دانشگاه تهران در ادامه با نگاهی آسیب شناسانه گفت: در آسیب شناسی امر پژوهش باید چند عامل را مدنظر قرار داد؛ نخست این که علم، هویت جمعی و تاریخی دارد اما ما محققان به صورت فردی کار می کنیم یعنی عضویت در یک جریان پژوهشی جمعی فراگیر را نتوانسته ایم نهادینه کنیم و نشانه ی آن هم این است که در بیشتر پژوهش های علوم انسانی پیشینه ی تحقیق و رهاورد دیگران کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
وی افزود: عامل دوم به وضعیت مدیریت نظام آموزش عالی ما برمی گردد و آن این که بین آیین نامه ها و فرآیند ارتقای هیات علمی یعنی آن هایی که متولی نظام های تشویقی و تنبیهی پژوهشگران هستند با اثربخشی پژوهش در جامعه نسبت معناداری وجود دارد.
قراملکی عامل سوم کمبود پژوهش های کاربردی را وجود «نفت» به عنوان منبع اصلی درآمد در کشور دانست و تاکید کرد که این مساله باعث می شود انگیزه و نیاز بالایی برای پژوهش های کاربردی و موثر بوجود نیاید. وی تصریح کرد: تا زمانی که پژوهشگر از رهاوردهای علمی اش نتواند ارزش افزوده تولید کند، درجا می زند و به تکرار ، کلی گویی و مباحث انتزاعی بسنده می کند.
وی عامل چهارم را ضعف های نظری و روش شناختی دانست و گفت: «مساله محور» نبودن، نداشتن مهارت های دیدن مسایل عینی جامعه، پژوهش های علوم انسانی را به فضای انتزاعی و غیرکاربردی سوق داده است.
قراملکی درباره ی اینکه آیا نبود آزادی برای طرح نظرات مختلف، نقشی در کاهش پژوهش های کاربردی دارد یا خیر گفت: ما یک مفهوم حقوقی داریم با عنوان «امنیت شغلی» به معنای این که هر کسی در چارچوب قانون به کاری مشغول است و باید در چارچوب قانون و قرارداد به کارش ادامه دهد و بدون ادله ی محکمه پسند نمی توان کسی را از کار، بیکار کرد.
وی افزود: ریسک پذیری یکی از عوامل مهم در زمینه ی رشد پژوهش های اثربخش در حوزه ی علوم انسانی است. ریسک پذیری دارای ابعاد مختلف کلامی، اعتقادی، اجتماعی و سیاسی است.
قراملکی درباره ی نیازسنجی در سازمان ها برای امور پژوهشی گفت: یکی از بزرگترین عوامل تقویت اثربخشی پژوهش ارتباط با سازمان است. مدل فکری من بدین سان است که به جای نیاز سنجی باید وارد سازمان شد تا نیازها برای محقق و کارفرما آشکار شود.
*** پژوهش ها در ایران حالت جزیره‌ای دارد
«امان الله قرایی مقدم» جامعه شناس و استاد دانشگاه هم در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، درباره ی این که آیا حوزه ی پژوهش توانسته حالت کاربردی پیدا کند یا نه، گفت: در بعضی زمینه های عملی و تجربی مثل سلول های بنیادی، هسته یی، علوم پزشکی و تجربی کارهای خوبی صورت گرفته اما در زمینه ی علوم انسانی پژوهش ها کاربردی نشده است.
این استاد دانشگاه درباره ی نقش سیاستگذاری ها در بهینه سازی حوزه ی پژوهش گفت: متاسفانه در سیاستگذاری پژوهشی چندان موفق عمل نکرده ایم و طرح های پژوهشی بدون این که مساله محور باشند و مشکل را حل کنند، بیشتر طرح هایی بوده اند که به صورت جداگانه، همچون جزایر جداگانه از یکدیگر به پژوهش پرداخته اند.
وی در مورد آسیب شناسی حوزه ی پژوهش گفت: تحقیقات ما بر اساس نیازسنجی واقعی جامعه نیست؛ پژوهش ها حالت جزیره یی دارند و ارتباطی بین حوزه ی پژوهش و اجرا دیده نمی شود. برای بهبود حوزه ی پژوهش نیاز به یک پژوهشگاه ملی یا نهادی است که متولی امر پژوهش باشد؛ ناکافی بودن بودجه ی پژوهش از آسیب های دیگر در این حوزه است که در کشورما2 تا3 دهم درصد و در آمریکا 4 درصد است؛ تحقیقات ما میان بخشی و چند زمینه یی نیست؛ به تحقیقات در حوزه ی علوم انسانی چندان بها داده نمی شود؛ در حالی که اگر تحقیقات انسانی مورد توجه قرار گیرند در زمینه های دیگر موفق خواهیم بود.
قرایی مقدم در پاسخ به این که چه راهکارهایی را برای بهبود حوزه های پژوهشی در ایران پیشنهاد می کند، گفت: مسوولان باید به تحقیق و پژوهش در حوزه ی علوم انسانی اهمیت دهند چرا که بدون تحقیق نمی شود حرکت کرد و به توسعه رسید. ما نیاز به نهادی داریم که آثار پژوهشی و تحقیقی را ارزشیابی کند تا از پژوهش های تکراری جلوگیری شود.
وی در پایان «مفید به فایده بودن تحقیق ها»، «کاربردی کردن تحقیق ها» و «اعتقاد به پژوهش» را از راهکارهای بهبود حوزه های پژوهشی در ایران دانست.
با توجه به آنچه گفته شد باید یادآور شد که ضعف فرهنگ پژوهشگری در ایران از نگاه مقطعی به حوزه ی پژوهش و نبود یک نظام فکری پژوهش محور نشات می گیرد.
به نظر می رسد تدبیر و مدیریت امر پژوهش نیازمند تکاپو و بررسی در چند زمینه است که برخی از آن ها عبارتند از: کم کردن وابستگی موسسه ها و سازمان ها به متخصصان پژوهشی خارج از سازمان خود، ایجاد یک سازمان یا نهاد علمی ناظر بر امور پژوهشی، اختصاص دادن بودجه های کافی به امر پژوهشی، نزدیک کردن فاصله ی موجود بین پژوهشگران و حوزه های کارآمد، بهره بردن از رویکردهای نظری (تئوریک) بومی و نگاه تلفیقی در زمینه ی پژوهش، کاربردی و توسعه محور کردن پژوهش، رفع کمبود بررسی ها، داده های میدانی و آماری به ویژه در مسایل مهم پژوهشی، ایجاد فضای آزاد مطالعاتی و تحقیقاتی برای پژوهشگران، از بین بردن فاصله ی دانشگاه با حوزه های کارآمد و... .
منبع: irna
پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش و گشودن افق های تازه برای آیندگان است و پژوهشگر فردی است که با استفاده از روش های علمی در صدد رسیدن به شناختی تازه از مسایل و مفاهیم مختلف است. پژوهشگر با نگاهی نقادانه و موشکافانه به اطراف خود می نگرد و برای رفع مشکل های جامعه، بهترین راهکارهای عملی را پیشنهاد می کند.
پژوهشگران در واقع حکم نخبگان فکری جوامع را دارند که راه توسعه و پیشرفت کشورها را هموار می کنند؛ چرا که امر پژوهش دارای نقشی ویژه در برآوردن نیازمندی کشورها در زمینه های مختلف است؛ برای همین مدیریت امر پژوهش و سیاستگذاری در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است.
اما آنچه مطرح شد، نگاهی آرمانی به پژوهش و پژوهشگران است؛ مهمترین پرسش این است که وضعیت پژوهش در ایران تا چه اندازه با تعریف های آرمانی و مطلوب نزدیک است؟
به باور بسیاری از ناظران یکی از چالش های مهم پژوهش در ایران پررنگ بودن نگاه انتزاعی و غیرکاربردی در این عرصه است؛ مساله یی که باعث می شود بیشتر پژوهش ها جنبه ی عملیاتی و مفید نداشته باشد.
***ارتباط آزادی بیان و توسعه پژوهش های کاربردی
«احد فرامرز قراملکی» استاد فلسفه و حکمت اسلامی در پاسخ به این که چرا حوزه ی پژوهش به ویژه در علوم انسانی بیشتر به صورت نظری باقی مانده و چندان کاربردی نشده است، گفت: مساله دارای زمینه های مختلفی است، اما این که تا چه میزان پژوهش ها کاربردی شده و اثربخشی داشته اند، خود نیاز به پژوهش جدی دارد. در این زمینه تا پژوهش دقیقی صورت نگیرد، نمی توانیم آن را تحلیل کنیم.
وی با اشاره به این جمله از «اخوان الصفا» در آغاز کتاب «ریاضی» که «فلسفه، آغازش دوستداری دانش، میانه اش کشف حقایق و انجامش مطابقت کردار و گفتار با دانش است»، گفت: به نظر می رسد، جمله ی سومی که اخوان الصفا به کار می برد به یک گره کور در حوزه ی پژوهش های علوم انسانی در جامعه اشاره دارد. این که گفتار و کردار در عرصه ی سیاستگذاری، مدیریت و اجرا در زمینه های علوم انسانی تا چه اندازه یی مطابق پژوهش های علوم انسانی است باید تحلیل کرد.
استاد فلسفه ی دانشگاه تهران در ادامه با نگاهی آسیب شناسانه گفت: در آسیب شناسی امر پژوهش باید چند عامل را مدنظر قرار داد؛ نخست این که علم، هویت جمعی و تاریخی دارد اما ما محققان به صورت فردی کار می کنیم یعنی عضویت در یک جریان پژوهشی جمعی فراگیر را نتوانسته ایم نهادینه کنیم و نشانه ی آن هم این است که در بیشتر پژوهش های علوم انسانی پیشینه ی تحقیق و رهاورد دیگران کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
وی افزود: عامل دوم به وضعیت مدیریت نظام آموزش عالی ما برمی گردد و آن این که بین آیین نامه ها و فرآیند ارتقای هیات علمی یعنی آن هایی که متولی نظام های تشویقی و تنبیهی پژوهشگران هستند با اثربخشی پژوهش در جامعه نسبت معناداری وجود دارد.
قراملکی عامل سوم کمبود پژوهش های کاربردی را وجود «نفت» به عنوان منبع اصلی درآمد در کشور دانست و تاکید کرد که این مساله باعث می شود انگیزه و نیاز بالایی برای پژوهش های کاربردی و موثر بوجود نیاید. وی تصریح کرد: تا زمانی که پژوهشگر از رهاوردهای علمی اش نتواند ارزش افزوده تولید کند، درجا می زند و به تکرار ، کلی گویی و مباحث انتزاعی بسنده می کند.
وی عامل چهارم را ضعف های نظری و روش شناختی دانست و گفت: «مساله محور» نبودن، نداشتن مهارت های دیدن مسایل عینی جامعه، پژوهش های علوم انسانی را به فضای انتزاعی و غیرکاربردی سوق داده است.
قراملکی درباره ی اینکه آیا نبود آزادی برای طرح نظرات مختلف، نقشی در کاهش پژوهش های کاربردی دارد یا خیر گفت: ما یک مفهوم حقوقی داریم با عنوان «امنیت شغلی» به معنای این که هر کسی در چارچوب قانون به کاری مشغول است و باید در چارچوب قانون و قرارداد به کارش ادامه دهد و بدون ادله ی محکمه پسند نمی توان کسی را از کار، بیکار کرد.
وی افزود: ریسک پذیری یکی از عوامل مهم در زمینه ی رشد پژوهش های اثربخش در حوزه ی علوم انسانی است. ریسک پذیری دارای ابعاد مختلف کلامی، اعتقادی، اجتماعی و سیاسی است.
قراملکی درباره ی نیازسنجی در سازمان ها برای امور پژوهشی گفت: یکی از بزرگترین عوامل تقویت اثربخشی پژوهش ارتباط با سازمان است. مدل فکری من بدین سان است که به جای نیاز سنجی باید وارد سازمان شد تا نیازها برای محقق و کارفرما آشکار شود.
*** پژوهش ها در ایران حالت جزیره‌ای دارد
«امان الله قرایی مقدم» جامعه شناس و استاد دانشگاه هم در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، درباره ی این که آیا حوزه ی پژوهش توانسته حالت کاربردی پیدا کند یا نه، گفت: در بعضی زمینه های عملی و تجربی مثل سلول های بنیادی، هسته یی، علوم پزشکی و تجربی کارهای خوبی صورت گرفته اما در زمینه ی علوم انسانی پژوهش ها کاربردی نشده است.
این استاد دانشگاه درباره ی نقش سیاستگذاری ها در بهینه سازی حوزه ی پژوهش گفت: متاسفانه در سیاستگذاری پژوهشی چندان موفق عمل نکرده ایم و طرح های پژوهشی بدون این که مساله محور باشند و مشکل را حل کنند، بیشتر طرح هایی بوده اند که به صورت جداگانه، همچون جزایر جداگانه از یکدیگر به پژوهش پرداخته اند.
وی در مورد آسیب شناسی حوزه ی پژوهش گفت: تحقیقات ما بر اساس نیازسنجی واقعی جامعه نیست؛ پژوهش ها حالت جزیره یی دارند و ارتباطی بین حوزه ی پژوهش و اجرا دیده نمی شود. برای بهبود حوزه ی پژوهش نیاز به یک پژوهشگاه ملی یا نهادی است که متولی امر پژوهش باشد؛ ناکافی بودن بودجه ی پژوهش از آسیب های دیگر در این حوزه است که در کشورما2 تا3 دهم درصد و در آمریکا 4 درصد است؛ تحقیقات ما میان بخشی و چند زمینه یی نیست؛ به تحقیقات در حوزه ی علوم انسانی چندان بها داده نمی شود؛ در حالی که اگر تحقیقات انسانی مورد توجه قرار گیرند در زمینه های دیگر موفق خواهیم بود.
قرایی مقدم در پاسخ به این که چه راهکارهایی را برای بهبود حوزه های پژوهشی در ایران پیشنهاد می کند، گفت: مسوولان باید به تحقیق و پژوهش در حوزه ی علوم انسانی اهمیت دهند چرا که بدون تحقیق نمی شود حرکت کرد و به توسعه رسید. ما نیاز به نهادی داریم که آثار پژوهشی و تحقیقی را ارزشیابی کند تا از پژوهش های تکراری جلوگیری شود.
وی در پایان «مفید به فایده بودن تحقیق ها»، «کاربردی کردن تحقیق ها» و «اعتقاد به پژوهش» را از راهکارهای بهبود حوزه های پژوهشی در ایران دانست.
با توجه به آنچه گفته شد باید یادآور شد که ضعف فرهنگ پژوهشگری در ایران از نگاه مقطعی به حوزه ی پژوهش و نبود یک نظام فکری پژوهش محور نشات می گیرد.
به نظر می رسد تدبیر و مدیریت امر پژوهش نیازمند تکاپو و بررسی در چند زمینه است که برخی از آن ها عبارتند از: کم کردن وابستگی موسسه ها و سازمان ها به متخصصان پژوهشی خارج از سازمان خود، ایجاد یک سازمان یا نهاد علمی ناظر بر امور پژوهشی، اختصاص دادن بودجه های کافی به امر پژوهشی، نزدیک کردن فاصله ی موجود بین پژوهشگران و حوزه های کارآمد، بهره بردن از رویکردهای نظری (تئوریک) بومی و نگاه تلفیقی در زمینه ی پژوهش، کاربردی و توسعه محور کردن پژوهش، رفع کمبود بررسی ها، داده های میدانی و آماری به ویژه در مسایل مهم پژوهشی، ایجاد فضای آزاد مطالعاتی و تحقیقاتی برای پژوهشگران، از بین بردن فاصله ی دانشگاه با حوزه های کارآمد و... .
منبع: irna
مطالب مرتبط
