کد خبر: ۱۶۷۳
تاریخ انتشار: ۱۹ شهريور ۱۳۹۴ - ۱۱:۲۷
بررسی پژوهش کیفی

پژوهشی که یافته های حاصل از آن از ابزارهای کمّی سازی بدست نیامده

تعریف پژوهش کیفی

اشتراوس و کوربین منظور از پژوهش کیفی را نوعی از پژوهش می دانند که یافته های حاصل از آن از طریق روش های آماری یا سایر ابزارهای کمّی سازی بدست نیامده است. 

پژوهشی که یافته های حاصل از آن از طریق روش های آماری یا سایر ابزارهای کمّی سازی بدست نیامده


این گونه پژوهشی می تواند مطالعه در مورد زندگی افراد، تجارب زنده، رفتارها، هیجانات و احساسات آن ها و همچنین عملکردهای سازمانی، تحرکات اجتماعی، پدیده های فرهنگی و تعاملات میان ملل را شامل شود.


دنزین و لینکن  با تاکید بر پیچیدگی و تنوعی که به آن اشاره شد، تعریف کلی و عمومی زیر را برای پژوهش کیفی ارائه می دهند: پژوهش کیفی شامل روش های چندگانه ای است که نسبت به موضوع موردنظر خود رویکردی تفسیری و طبیعت گرایانه دارند.


به این معنی که پژوهشگران کیفی پدیده ها را در محیط طبیعی آن ها مورد مطالعه قرار می دهند و می خواهند این پدیده ها را بر حسب معنایی که افراد به آنها می دهند، ادراک یا تفسیر کنند. کیرک و میلر  نیز پژوهش کیفی را رویکردی اجتماعی می دانند که اساسا متکی به مطالعه افراد در محیط خود آنها است و تعامل با افراد را به زبان خود آن ها و تحت همان شرایطی که در آن قرار دارند، مدنظر قرار می دهد.

 

به طور کلی با توجه به نظرات محققین مختلف، پژوهش کیفی متشکل از سه جزء زیر است:

  1.  نخستین جزء، داده ها هستند که از منابع متنوعی مانند مصاحبه، مشاهده، اسناد، پیشینه ها، فیلم ها و غیره گردآوری می شوند.
  2.  جزء دوم شامل شیوه ها و روندهایی است که پژوهشگران برای تفسیر و سازماندهی داده ها به کار می برند.
  3. جزء سوم در پژوهش کیفی، گزارش های مکتوب یا کلامی است که به صورت مقاله در مجلات علمی و یا به صورت کتاب و همچنین در قالب سخنرانی در همایش ها ارایه می شوند.

 

ویژگی های اساسی پژوهش کیفی

ویژگی اصلی پژوهش کیفی در وهله اول مربوط به توجه این رویکرد به موقعیت ها یا افراد خاص و تاکید بر کلمات بجای اعداد است. پژوهش کیفی بطور کلی دارای ویژگی های زیر است:

 

1- توجه به معانی، دیدگاه ها و ادراکات:

پژوهش کیفی به معانی، دیدگاه ها و ادراکات توجه دارد، یعنی در پی فهم معنای وقایع، موقعیت ها، اعمال شرکت کنندگان مطالعه و توضیحات آنها در مورد زندگی و تجارب خود از دیدگاه خود آنهاست.

در پژوهش کیفی، پژوهشگر نه تنها به وقایع فیزیکی و رفتارهای ظاهری توجه می کند، بلکه این امر را نیز مورد توجه قرار می دهد که شرکت کنندگان پژوهش چگونه به این وقایع معنا می دهند و این ادراک، چگونه رفتار آنها را تحت تاثیر قرار می دهد.

 

2- توجه به محیط های طبیعی:

پژوهش کیفی به محیط های طبیعی توجه دارد و سر و کار آن با جریان طبیعی زندگی و با موقعیت هایی است که به طور طبیعی در جریان وقایع، لحظه به لحظه و روز به روز شکل می گیرند. پژوهشگر کیفی به دنبال تجربه ی زنده در شرایط واقعی است و تلاش می کند بدون بر هم زدن صحنه و به صورت غیرمداخله ای به گردآوری داده ها بپردازد و هدف وی از این تلاش، اطمینان یافتن از این امر است که داده ها و تحلیل آنها انعکاس درستی از وقایع جاری هستند.

 

3- ادراک زمینه:

رویکرد کیفی، در پی ادراک زمینه¬ی ویژه ای است که شرکت کنندگان مطالعه، در چارچوب آن عمل می کنند و تاثیری را که این زمینه بر اعمال شرکت کنندگان دارد، مورد ملاحظه قرار می دهد.

پژوهشگران کیفی معمولا بجای گردآوری داده ها از نمونه های بزرگ و ترکیب داده های مربوط به افراد و موقعیت های مورد مطالعه، بر روی تعداد نسبتا اندکی از افراد یا موقعیت ها مطالعه می کنند و فردیت  هر یک از آزمودنی ها را در تحلیل های خود محفوظ نگاه می دارند.

به این ترتیب، پژوهشگران کیفی قادر به ادراک این امر هستند که وقایع و اعمال و معنایی که افراد به آنها می دهند، در شرایط ویژه ی خود چگونه شکل می گیرند.

 

4- ادراک فرآیند:

ادراک فرآیندی که وقایع و اعمال طی آن شکل می گیرند، از دیگر مواردی است که پژوهش کیفی امکان آن را فراهم می کند. پژوهشگر کیفی به چگونگی شکل گیری وقایع و اعمال مورد مطالعه توجه دارد و فرآیندی را که در طی آن، وقایع مورد نظر اتفاق می افتند، مورد مطالعه قرار می دهد.

 

5- شناسایی پدیده ها و اثرات نامنتظر:

شناسایی پدیده ها و اثرات نامنتظر و تکوین نظریه های زمینه ای در مورد آنها، از دیگر ویژگی های پژوهش کیفی است. رویکرد کیفی از دیرباز در پژوهش های پیمایشی و تجربی به منظور مطالعات اکتشافی برای تهیه پرسشنامه یا شناسایی متغیرها مورد استفاده قرار می گیرد. هر چند که نقاط قوت پژوهش کیفی در نقش اکتشافی آن خلاصه نمی شود، ویژگی یاد شده نیز از امتیازات مهم پژوهش کیفی است.

 

6- ارایه توضیحات علّی:

پژوهش کیفی امکان ارایه توضیحات علّی را نیز فراهم می کند. اعتقاد سنتی بر این که پژوهش کیفی نمی تواند روابط علّی را شناسایی کند، دیر زمانی است که مورد اعتراض برخی پژوهشگران کیفی قرار گرفته است و در حال حاضر شمار پژوهشگرانی که این عقیده را رها کرده اند، رو به فزونی می رود.

بسیاری از پژوهش ها موید این ادعا هستند که پژوهش میدانی بهتر از رویکردهای کمّی می تواند در مورد آنچه که علّیّت موضعی خوانده می شود یعنی در مورد وقایع و فرآیندهایی که عملا به نتایج ویژه ای منجر می شوند، توضیح ارایه دهد.

به رغم کاربرد پژوهش کیفی در ارایه توضیحات علّی، توجه به این نکته نیز ضروری است که شناسایی اثرات علّی از طریق روش های کیفی مخاطرات خاص خود را دارد و توجه و دقت کافی لازم است تا اعتبار پژوهش محفوظ بماند.

پژوهشی که یافته های حاصل از آن از طریق روش های آماری یا سایر ابزارهای کمّی سازی بدست نیامده

ویژگی های پژوهشگر کیفی


1- انعطاف پذیری:

یکی از ویژگی های مهم برای پژوهشگران کیفی انعطاف پذیری است. بیشتر پژوهشگران، انعطاف پذیری را مهم ترین ویژگی فردی ضروری برای اجراکنندگان پژوهش های کیفی می دانند.

الی و همکاران (1999) یکی از وجوه این ویژگی را انعطاف پذیری فکری می دانند. انعطاف پذیری رفتاری نیز جنبه مهم دیگری از همین ویژگی است. پژوهشگران کیفی باید در جریان فرآیند پژوهش، آمادگی هرگونه تغییر بی مقدمه و آنی در برنامه ریزی های خود با شرکت کنندگان پژوهش را داشته باشند.

تغییر برنامه مصاحبه یا ناتمام ماندن آن و بی علاقگی شرکت کننده به ادامه مصاحبه مثال هایی از موارد متعددی است که انعطاف پذیری رفتاری از سوی پژوهشگر را ایجاب می کند.

 

2- تحمل شرایط ابهام آمیز:

پژوهشگران باید در مقابل شرایط ابهام آمیز و عدم اطمینان، بردباری بیشتری داشته باشند و از تلاش برای به نتیجه رساندن سریع پژوهش اجتناب کنند. توانایی تحمل شرایط ابهام آمیز، از ویژگی های مهمی است که برای پژوهشگران کیفی اهمیت فراوانی دارد.

پژوهش کیفی با فرضیه های ثابتی شروع نمی شود و پژوهشگر کیفی نمی داند که در طول پژوهش چه اطلاعاتی کسب خواهد کرد و چه مواردی در جریان این فرآیند آشکار خواهد شد.

 

3- همدلی:

همدلی نیز از ویژگی هایی است که پژوهشگر کیفی باید از آن برخوردار باشد. پژوهشگر کیفی باید بتواند جهان را از دیدگاه دیگران ببیند و ادراک کند. برای تحقق این منظور، وی باید در برخی موارد در باورهای خود تجدیدنظر کند و یا به اندازه ای از آنها فاصله بگیرد که بتواند دیدگاه مشترکی با افراد دیگر داشته باشد.

پژوهشگر باید احساسات دیگران را بپذیرد و از انکار کردن آنها و جبران افراطی و یا از تحریف داده ها به هر طریق دیگر خودداری کند.

 

4- توانایی حفظ آرامش و شوخ طبعی:

 توانایی حفظ آرامش و شوخ طبعی در موقعیت های خاص نیز خصوصیت ارزشمندی برای پژوهشگر کیفی بشمار می رود. در شرایط دستپاچه کننده و یا هنگام روبه رو شدن با اتفاقات کوچکی که ممکن است در تعاملات میان پژوهشگر و شرکت کنندگان در پژوهش پیش بیاید، آرامش و شوخ طبعی از سوی پژوهشگر می تواند ویژگی بسیار ارزشمندی محسوب شود.


منبع: http://www.tebyan.net