تولیدعلم
روش های تولید و اشاعه یافته های علمی
یافته های علمی به صورت نوشته و ارائه صورت می پذیرد، در وهله اول یافته های علمی با نوشتن به دام می افتد، آن گاه باید ثبت و نمایه بین المللی شود...
یافته های علمی به
صورت نوشته و ارائه صورت می پذیرد، در وهله اول یافته های علمی با نوشتن به دام می
افتد، آن گاه باید ثبت و نمایه بین المللی شود. یافته های علمی باید توسط داوران
ذی صلاح تائید شود. یعنی به صورت مقاله درآید و در یك مجله معتبر پژوهشی به چاپ
رسد و در مخزن علوم جهان قرار گیرد تا هركسی حسب فراخور حالش از آن استفاده كند.
بنابراین علم با نشر آن نمایان می شود و سپس رشد می كند. زمینه اصلی رشد علم، نشر
آن است. نشر، گوهر دانش است هرچه بهتر و بیشتر نشر یابد مطمئناً بهتر رشد می كند
چون در دسترس دانشمندان و پژوهشگران و انسان ها قرار می گیرد و در تكمیل و ترمیم
آن می كوشند و آن را رشد می دهند. با داوری تخصصی یافته های علمی ارزش و اعتبار
علمی می یابد و در نشریات معتبر پژوهشی بین المللی به چاپ می رسد. در این صورت می
توان آن را به اشكال گوناگون درآورد مانند تالیف كتاب، تدریس دروس، تهیه گزارش ها
و مقالات آموزشی و ترویجی، مباحثات علمی و یا علوم و فنون كاربردی عموماً از یافته
های علمی چاپ شده در نشریات معتبر پژوهشی سرچشمه می گیرد. بحث تولید علم نخستین
بار در سال ۱۳۶۵ در
دانشگاه تهران مطرح شد اما در آن زمان در حد یك واژه ماند و فقط خمیرمایه اولیه آن
شكل گرفت و در سال ۱۳۷۳-۱۳۷۲ این بحث به گونه ای جدی تر مطرح و تعریف شد. در این سال
ها دانشگاه تهران اعلام كرد به نویسندگانی كه مقالات آنها در مجلات بین المللی كه
در موسسات معتبر نمایه سازی نظیرISI چاپ شود جوایزی قابل ملاحظه اهدا خواهد شد و این
نخستین گام برای اقدامی جدی در زمینه تولید علم بود. در سال ۱۳۷۹ به بعد تولید علم در حوزه پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و
فناوری مطرح و اعلام شد كه به هر مقاله چاپ شده در ISIمبالغ مالی قابل توجه
تعلق می گیرد و اخیراً در بیشتر دانشگاه های كشور داشتن مقالات معتبر بین المللی
نمایه شده درپیش شرط استخدام اعضای علمی است.بدین ترتیب بذر علم در كشور ما پاشیده
شد، جوانه زد و اكنون به نهالی تبدیل شده كه باید با پیروی از اصول آن و انجام
تحقیقات بكر این نهال به درخت تنومند تبدیل شود كه هیچ تندبادی نتواند آن را ریشه
كن كند. حال این پرسش مطرح می شود كه شیوه های رسیدن به تولید علم چیست، روش های
اشاعه یافته علمی كدام است و چگونه می توان یك تحقیق را به انجام رساند و آن را در
سطح بین المللی مطرح و منتشر نمود؟ بدیهی است كه چاپ مقالات در مجلات كه در موسسه ISI و
سایر موسسات نمایه سازی نمایه می شود تنها راه مطرح كردن یك تحقیق در سطح جهانی
است و نكته مهم جهت چاپ مقالات علمی در سطح نشریات این است كه در ISIو
یا هر مركز استنادسازی علمی معتبر جهانی نمایه سازی شود و آگاهی از رتبه بندی این
مجلات معمول گردد. با شناخت این مجلات و اطلاعات كافی در این زمینه محقق ابتدا دانش
خود را می سنجد و با علم به اینكه دانش او درخور كدام مجله است مقاله خود را به آن
مجله عرضه می كند كه البته این كار بسیار فنی است.مسئله دیگری كه در بحث تولید علم
بسیار حائز اهمیت است نمایه كردن مقالات است. نمایه شدن یك تحقیق، حیات یك تحقیق
است و نمایه نشدن یك تحقیق در حقیقت به معنای از بین رفتن آن است؛ چرا كه آن طور
مورد استفاده قرار نمی گیرد. نظر به اینكه در بیشتر كشورها تحقیقات با اصول علمی
نمایه نمی شود لذا نمی توان از یك تحقیق بهره برداری صحیح نمود و محققان نمی دانند
درخصوص یك موضوع خاص چه تحقیقاتی صورت گرفته است. بدین ترتیب دستیابی به تحقیقات
گذشته مقدور نیست و خیلی از پژوهشگران كارهای تكراری انجام می دهند در حالی كه در
كشورهای پیشرفته علمی محقق به سهولت می تواند به تحقیقات انجام شده دست یابد و به
آنها رجوع كند. از سویی دیگر این رجوع خود برای نویسنده ای كه مقاله اش مورد
استناد قرار گرفته است امتیاز علمی محسوب می شود. البته امروزه اینترنت كمك شایانی
برای دستیابی به متون علمی است كه پژوهشگران كشورهای در حال توسعه می توانند از آن
بهره مند شوند، مشروط به اینكه مسئولان آموزش عالی طوری برنامه ریزی نمایند تا جدیدترین
و قدیمی ترین مقالات كامل علمی و اطلاعات علمی در دسترس پژوهشگران باشد كه معمولاً
باید شهریه سالانه به مراكز اطلاع رسانی علمی در كشورهای پیشرفته بپردازد و از طرف
دیگر خط اینترنت با سرعت بالا و سرورهای قدرتمند برای این خدمات علمی ایجاد كند.
• تحقیق دانشگاهی و تولید علم
برای انجام یك تحقیق دانشگاهی مراحل ذیل ضروری است:
جهت انجام یك تحقیق دانشگاهی نیاز است كه اركان تحقیق بیان و توضیح داده شود.
• تحقیق دانشگاهی و تولید علم
برای انجام یك تحقیق دانشگاهی مراحل ذیل ضروری است:
- مكتوب كردن
- بكر بودن موضوع
- داوری در یك نشریه معتبر پژوهشی
- نمایه سازی و قرار گرفتن در شبكه اطلاع رسانی علمی بین المللی
- مورد استناد قرار گرفتن.
جهت انجام یك تحقیق دانشگاهی نیاز است كه اركان تحقیق بیان و توضیح داده شود.
• اركان تحقیق
اركان تحقیق عبارتند از:
محقق ارشد، مشاوران با تجربه داخلی و بین المللی، پشتیبانی مالی و اشتراك مساعی داخلی و بین المللی، امكانات، اطلاعات علمی.
• محقق ارشد
نخستین ركن تولید علم همكاری با یك محقق ارشد است و نبود این همكاری نقص بزرگی در امر تحقیق و تولید علم به شمار می رود. در حین تحقیق، پژوهشگر به راهنما های علمی و ارتباطاتی نیاز دارد كه به گونه ای راهبردی باید با او برخورد و او را در انجام كارها و رسیدن به هدف نهایی كمك كند. بدین منظور پژوهشگر باید با مجموعه ای همكاری كند كه توانایی هدایت تحقیق را داشته و می تواند پژوهش را به سامان رساند. در صورتی كه هسته تحقیقاتی راهبردی تحت نظارت محقق ارشد نباشد، معمولاً پژوهش به مفهوم تولید علم آن طور حاصل نمی شود.
• مشاوران داخلی و بین المللی
از آنجایی كه مسائل تحقیقی دارای ویژگی ها و ریزه كاری های خاص خود است، راهنمایی در امر تحقیق دو گونه است: نخست اینكه استاد محقق ارشد خود به آن موضوع خاص اشراف دارد و پژوهشگر را راهنمایی می كند. اما گاهی استاد محقق ارشد از نظر تكنیكی به یكی از موضوعات خاص تخصصی اشراف ندارد، در این صورت باید از پژوهشگران استعانت جست. بدین صورت كه استاد محقق ارشد، پژوهشگر را راهنمایی می كند كه برای انجام آن تكنیك خاص خود به چه كسی و یا به كجا مراجعه كند و با زمینه ارتباط پژوهشگر با سایر پژوهشگران در داخل و یا خارج توسط استاد محقق ارشد برقرار می شود. مشاوران علاوه بر مسائل تكنیكی می توانند پیشنهادات فكری و نظری خود را در اختیار پژوهشگر قرار دهند و حتی در نوشتار مقاله برای نشریه ای جهت چاپ ارسال می شود و داور بین المللی یك آزمایش جدید جهت اطمینان خاطر پیشنهاد می نماید. گاهی اوقات این آزمایش در اختیار استاد محقق ارشد و یا مشاوران داخل كشور نیست كه فوری باید ارتباطات بین المللی را برقرار نمایند و آزمایش مربوط صورت پذیرد و با استعانت مشاور بین المللی بتوان مقاله مربوط را بازنگری كرده و دوباره به نشریه مربوط ارسال شود.
• پشتیبانی مالی و اشتراك مساعی داخلی و بین المللی
پشتیبانی مالی عبارت است از داشتن سرمایه ای كافی جهت تحقیق. اما اشتراك مساعی داخلی و بین المللی بدین معناست كه داشتن سرمایه به تنهایی كافی نیست، بلكه ارتباطات مطلوب می تواند خیلی از لوازم، تجهیزات، مواد و اطلاعات علمی داخلی و بین المللی را در اختیار پژوهشگر قرار دهد. امروزه شركت های خرید مواد و لوازم تحقیقاتی خارجی خیلی از نیاز های اولیه پژوهشگر را تابع شرایط اجتماعی و سیاسی یك كشور می دانند و در اختیار محقق در صورتی می گذارند كه شرایط سیاسی و اجتماعی به طور مطلوب برقرار باشد. امروز چاپ مقالات در نشریات معتبر بین المللی و حتی داوری مقالات تابع فضای مطلوب بین المللی است كه در صورت نبود آن چاپ مقاله در نشریات با ضریب نفوذ بالا كه معمولاً عامل استناد بیشتر به پژوهشگر می شود امكان پذیر نیست. لذا مسئولان آموزش عالی كشور می باید جهت ایجاد فضای مطلوب بین المللی كوشش مضاعف نمایند، چون تولید علم و فناوری ماهیت بین المللی دارد و این سرمایه گذاری مطمئناً موجب توسعه پایدار و متعادل برای كشور خواهد شد.
• امكانات
وقتی واژه امكانات را می شنویم داشتن دستگاه های مختلف برایمان تداعی می شود. در حالی كه امكانات صرفاً داشتن دستگاه نیست بلكه مهم تر از آن سرویس دستگاه و داشتن قطعات آن و دانش استفاده از آن است. كشور های پیشرفته تحقیقاتی برای انجام تحقیق، اول زمینه و بستر لازم برای تحقیق را آ ماده می نمایند.
• اطلاعات علمی
هر تحقیق باید با یك مقدمه آغاز شود و در پاراگراف آخر آن باید تصریح شود كه موضوع اصلی تحقیق چیست و هدف آن را بیان، تصریح و خاطرنشان كند كه موضوع اصلی، موضوعی بكر و در متون علمی تاكنون گزارش نشده است.در صورتی می توان اعلام كرد كه این تحقیق قبلاً در هیچ متون علمی ذكر نشده است كه اطلاعات كامل علمی كه قبلاً به چاپ رسیده در اختیار محقق باشد. و این یك اصل مهم برای تحقیق و تولید علم است. لذا باید اطلاعات علمی به طور كامل در دسترس یك محقق و پژوهشگر باشد تا بتوان پژوهش دست اول در سطح جهانی انجام داد.
• مراحل تدوین یك مقاله علمی
عنوان مقاله، نام و نام خانوادگی پژوهشگران، آدرس الكترونیكی، تلفن و فاكس، كلید واژه ها، چكیده، مقدمه، نظریه، مواد و روش های آزمایشگاهی، نتایج، بحث، نتیجه گیری، تقدیر و تشكرات، منابع و مآخذ.
• راه های اشاعه یافته های علمی
با توجه به آنچه در خصوص دست نوشته مطرح شد یك مقاله هنگامی معتبر و ارزشمند است كه موارد داوری تخصصی و در یك نشریه معتبر بین المللی چاپ و به آن استناد شود. گاهی این استناد داخلی و گاهی جهانی است كه وجه دوم بر اعتبار مقاله بیش از پیش می افزاید. واژه تولید شامل انتشار نظریه ها، متد ها، متدلوژی ها است كه در نشریات معتبر مورد ارزیابی داوران تخصصی قرار گرفته و از طریق شاهراه های اطلاع رسانی به استحضار پژوهشگران رسانده شود و سپس مورد استناد قرار گیرد.یكی از معیار های دریافت درجه دكترای تخصصی تولید علم و گسترش مرز های دانش است كه هر رساله دكترا می باید یك دكترین جدیدی را ارائه نماید. توانایی علمی یك پژوهشگر در قدرت نوشتاری او است كه می باید یافته های علمی به صورت گوناگون در اختیار دانش پژوهان، دانشجویان و استادان قرار دهد. نمودار شماره ۱- روش های نشر و اشاعه یافته های علمی را نشان می دهند:
• نتیجه گیری
شایسته است كه استادان و محققان ارشد شیوه های استاندارد بین المللی در نگارش علمی و روش ها و منطق های تحقیقی را در بین پژوهشگران و دانشجویان دوره دكترا ترویج نمایند و شاهراه های اطلاع رسانی علمی و موسسات مهم نمایه سازی علمی جهان را معرفی نمایند تا اسلوب صحیح نگارش مقالات در راستای تولید علم و گسترش مرز های دانش در بین پژوهشگران رایج شود و این مسئله موجب می شود كه هر تحقیق خوبی در سطح جهانی منتشر شود و سهم تولید دانش در كشور افزایش یابد و این افزایش بستگی مستقیم به توسعه اقتصادی و صنعتی كشور دارد، چون كشورهای تولید كننده علم، تولید كننده فناوری هم هستند و این گونه كشور ها، كشور های مرفه جهان هستند.
منبع: ویستا
مطالب مرتبط
